Giáo dục khai phóng (Liberal Arts Education) là mô hình giáo dục đặc sắc của giáo dục đại học Hoa Kỳ, được áp dụng rộng rãi ở Châu Âu và nhiều nước Châu Á. Tại Việt Nam, đến nay khái niệm “giáo dục khai phóng” hiện đã xuất hiện trong khẩu hiệu, triết lý giáo dục của một số trường đại học cả miền Bắc và miền Nam.
Giáo dục khai phóng là gì?
Giáo dục khai phóng (GDKP) là triết lý giáo dục mà ở đó con người chính là trung tâm của hoạt động đào tạo, nói cách khác, giáo dục khai phóng tập trung vào giáo dục con người thay vì chỉ giáo dục kiến thức. Tư tưởng chủ đạo của giáo dục khai phóng là khai mở những kiến thức mới mẻ, hướng tới việc phát huy tối đa sáng tạo của cá nhân, giải phóng tư duy, năng lực trí tuệ của con người và tạo điều kiện cho họ phát huy hết khả năng cá nhân.
Giáo dục khai phóng là một hệ thống giáo dục được thiết kế để thúc đẩy sinh viên gia tăng mong muốn và khả năng học hỏi, suy nghĩ chín chắn, giao tiếp thành thạo, trở thành công dân có trách nhiệm với xã hội. Đặc trưng của mô hình này là đào tạo linh hoạt, cả chiều rộng cũng như chiều sâu của môn học, khuyến khích các môn liên ngành, tăng quyền lựa chọn cho sinh viên.
Hơn nữa, chúng ta cần hiểu rằng kiến thức của giáo dục khai phóng rất rộng và có thể đi rất sâu, nghĩa là kiến thức không chỉ trói buộc ở một ngành, một lĩnh vực như lĩnh vực khoa học tự nhiên- toán lý, hóa sinh, mà sinh viên còn được tiếp cận với các ngành thuộc lĩnh vực nghệ thuật, nhân văn, và các lĩnh vực khoa học xã hội. Mô hình đào tạo này cho phép sinh viên có thể học tập, nghiên cứu nhiều lĩnh vực khác bên cạnh chuyên ngành chính mà họ theo học tại trường đại học. Ví dụ, một sinh viên học chuyên ngành công nghệ thông tin nhưng các học phần về nghệ thuật như: hội hoạ, sân khấu, hát, mĩ thuật, điện ảnh,… vẫn là sẽ có trong lộ trình đào tạo.
Sinh viên sẽ học song song các kiến thức trải dài trên nhiều lĩnh vực khác nhau bên cạnh môn học chuyên ngành, mục đích của việc này nhằm giúp người học có thể tiếp cận được nhiều vùng kiến thức, từ đó tự khám phá ra những năng lực riêng có, tiềm ẩn trong bản thân mà họ thực sự yêu thích được cống hiến trong tương lai và rồi, có thể tự đưa ra sự lựa chọn thích hợp nhất cho công việc của chính mình.
Tại sao nên chọn giáo dục khai phóng?
Những người thành công như Steve Jobs (học thư pháp) hay ông chủ Facebook Mark Zuckerberg (học tâm lý) cũng đều đã từng tham gia các khóa học khai phóng tại Mỹ.
Người học ở đây sẽ không phải học kiến thức, mà là học “cách học, cách nghĩ, cách sống”. Thầy giáo sẽ không còn là người dạy (teacher) nữa mà trở thành người hướng dẫn (instructor hoặc mentor). Ví dụ kiểu giáo dục cũ, thầy giáo sẽ dạy giải bài toán và nói “các bạn cứ gặp dạng tương tự thì lập delta, hoặc đạo hàm, khai căn, sẽ ra đáp số”, thì phương pháp mới, thầy sẽ hướng dẫn đạo hàm để làm gì, khai căn để làm gì, bạn chọn đạo hàm khai căn gì tùy bạn, miễn có kết quả. Thuyết tiến hoá của Darwin hay bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học, trò thấy hạn chế gì, chỉ ra, thậm chí không công nhận cũng được, nhưng phải có lập luận rõ ràng vì sao mình nghĩ như vậy.
Trong các môn xã hội, ví dụ, thầy giáo nói nghiên cứu Lịch sử phong kiến Nhật, các bạn sẽ tự chia nhóm và tự search tài liệu, chia các thời kỳ, tên các ông vua, hình ảnh gì đó….rồi làm file chiếu lên máy, thuyết trình cho cả lớp nghe. Các nhóm khác trong lớp thì nghiên cứu lịch sử nước khác để trình bày. Ngay cả ngoại ngữ, thầy nói “Ngữ pháp về thì hiện tại tiếp diễn”, các bạn sẽ tự nghiên cứu, đưa ví dụ, đặt câu hỏi, tự giải các bài tập….chỉ cái gì thắc mắc hoặc quá khó hiểu mới hỏi thầy. Thầy trò cũng cùng xem phim và phân tích các câu nói các nhân vật trong phim, nên dù là ngoại ngữ, các bạn cũng sẽ nói một cách tự nhiên như ngoài thực tế. Về môn giáo dục công dân, các bạn sẽ bị thầy cô đặt câu hỏi như “Bạn đến trái đất này làm gì, bạn nghĩ mình sẽ sống bao nhiêu năm trên hành tinh này, và trước khi nhắm mắt, thành tựu nào khiến bạn mãn nguyện nhất, và bạn sẽ vạch lộ trình như thế nào để có thành tựu đó…”. Học cái này, ai cũng phải nghĩ về mình, về cuộc đời, tự đó mà TỰ TẠO Ý THỨC.
Với các nhân tố tài năng nhưng còn hơi rụt rè thụ động, có đúng phương pháp này, sẽ bật lên mạnh mẽ, đóng góp nhiều thành tựu cho đời, tạo ra các công trình khoa học cho nhân loại.
Dù bạn đang làm gì cũng đừng để cơ hội vụt qua mất vì bạn đã không chuẩn bị kỹ để đưa ra lựa chọn sáng suốt. Nhưng hãy nhớ rằng, một giáo dục sau trung học có thể tốn kém và nó thể hiện sự đầu tư lớn về thời gian và năng lượng. Vì vậy, đừng lãng phí tiền bạc hoặc thời gian của bạn để làm điều gì đó mà bạn thực sự không muốn làm. Hãy cố gắng học tập, rèn luyện để xứng đáng với công sức mình bỏ ra nhé!
Bạn đọc có thể tham khảo thêm tựa sách “Biện hộ cho một nền giáo dục khai phóng” – Tác giả Fareed Zakaria.